19 December 2003
Serbia and Montenegro
International Religious Freedom Report 2003
Released by the Bureau of Democracy, Human Rights and Labor
The Constitution and laws of the state union of Serbia and
Montenegro and its constituent republics provide for freedom
of religion, and state union and republican Governments
generally respect this right in practice. There is no state
religion in Serbia and Montenegro (SAM); however, the majority
Serbian Orthodox Church receives some preferential consideration.
The status of respect for religious freedom by both the state
union and republican Governments improved during the period
covered by this report. The state union Ministry for Human
and Minority Rights, established in March 2003, has set up
an office dedicated to religious affairs that has made outreach
to minority religious communities a top priority. Representatives
of the Jehovah's Witnesses reported the elimination of restrictions
on importation of religious literature during the period
covered by this report.
There were some instances of discrimination against representatives
of religious minorities in Serbia and Montenegro. The Jewish
community reported an increase in anti-Semitic incidents,
primarily involving hate speech and vandalism, during the
period covered by this report. Jewish leaders and leaders
of other minority religious communities often relate acts
of vandalism to negative media reporting directed toward
sects, known as "cults." Police and government
officials have taken some positive steps in response to acts
of hate speech and vandalism.
The U.S. Government discusses religious freedom issues with
the state union and republican Governments in the context
of its overall dialog and policy of promoting human rights.
Embassy representatives meet regularly with representatives
of ethnic and religious minorities as well as with government
representatives to promote respect for religious freedom.
Section I. Religious Demography
The state union of Serbia and Montenegro (excluding U.N.-administered
Kosovo) has a total land area of nearly 35,300 square miles
and a population of approximately 8,662,000. The predominant
faith in the country is Serbian Orthodoxy. Religion plays
a small but growing role in public life. Approximately 78
percent of the citizens of Serbia and Montenegro are Serbian
Orthodox, including most ethnic Serbs and Montenegrins who
profess a religion. The Muslim faith is the second largest
in Serbia and Montenegro, with approximately 5 percent of
the population, including Slavic Muslims in the Sandzak,
and ethnic Albanians in Montenegro and Southern Serbia. Roman
Catholics make up about four percent of the population of
Serbia and Montenegro, mostly Hungarians in Vojvodina, ethnic
Albanians in Montenegro, and Croats in Vojvodina and Montenegro.
Protestants make up about one percent of the population and
include Adventists, Baptists, Reformed Christians, Evangelical
Christians, Evangelical Methodists, Jehovah's Witnesses,
the Church of Christ, Pentecostals, and Mormons. Serbia and
Montenegro has a small and aging Jewish population numbering
just a few thousand. The remainder of the population professes
other faiths or considers themselves atheists.
Section II. Status of Religious Freedom
Legal/Policy Framework
The Constitution and laws of the state union of Serbia and
Montenegro and its constituent republics provide for the
freedom of religion, and the Governments generally respect
this right in practice. There is no state religion in Serbia
and Montenegro; however, the Montenegrin Republic's Constitution
mentions the Serbian Orthodox Church, Islamic Religious Community,
and Roman Catholic Church by name. The majority Serbian Orthodox
Church receives some preferential consideration.
In the Federal Republic of Yugoslavia, the predecessor of
the state union of Serbia and Montenegro, religious groups
were required to apply to the Federal Ministry of Religious
Affairs for registration. A new Federal Law on Religious
Freedom, criticized both by the Serbian Orthodox Church and
by minority religious communities, was not enacted before
the Federal Republic of Yugoslavia ceased to exist in February
2003. As a result, with the dissolution of the Federal Republic
of Yugoslavia and the abolition of the Federal Ministry of
Religious Affairs, the requirement for religious groups to
register has lapsed. At the end of the period covered by
this
report, there were reports about a new attempt to pass a
Religious Freedom Law for the Republic of Serbia; it is likely
that this law would govern registration of religious groups
in Serbia.
By the end of the period covered by this report, there was
no formal registration of religions in both Serbia and Montenegro.
However, to gain the status of juridical person necessary
for real estate and other administrative transactions, religious
groups may register as citizen groups with the Ministry of
Interior in their home republic. During the period covered
by this report, the state union Government rescinded the
citizen group registration of the Society for Spiritual Science--Sanatan.
According to government sources, Sanatan documents included
tenets promoting criminality.
Religious education in Serbian primary and secondary schools
continued during the period covered by this report. According
to a 2001 Serbian government regulation, students are required
either to attend classes from one of the seven "traditional
religious communities:" Serbian Orthodoxy, Islam, Roman
Catholicism, the Slovak Evangelical Church, Judaism, the
Reform Christian Church, or the Evangelical Christian Church
or can elect to substitute a class in civic education. The
proportion of students registering for religious education
grew during the period covered by this report, but registrations
for civic education courses continued to predominate. Some
protestant leaders and nongovernmental organizations (NGOs)
in Serbia continued to voice their objection to the teaching
of religion in public schools as well as to proposals that
would classify some of Serbia's religions as traditional.
Prior to its dissolution in February 2003, the Yugoslav
Federal Government organized a round table entitled "Religious
Freedom in South-Eastern Europe." This round table included
participants from the Government, the international community,
and a broad spectrum of religious leaders, including representatives
of minority religious groups. In addition to serving as an
opportunity for inter-religious dialog, the meeting ended
with a declaration encouraging tolerance and freedom of religion.
There was no progress noted during the period covered by
this report on restitution of previously seized church property.
By the end of the period covered by this report, there were
indications that restitution of religious property would
be addressed in Serbia by a wider law on restitution of nationalized
private property. During the period covered by this report,
the Republic of Montenegro abolished its Ministry of Religion.
Restrictions on Religious Freedom
Although the armed forces continue to offer only Serbian
Orthodox services, the Serbia and Montenegro Ministry of
Defense has prepared a regulation to introduce religious
services for
Catholics and Muslims in the Army and to grant leave to members
of other minority faiths to attend religious services outside
their barracks and to spend important religious holidays
with their families. The Army is also introducing dietary
considerations to meet the needs of Islamic soldiers.
Protestants and foreign clergy actively practice and proselytize.
There were no reports that missionaries from the United States
were denied visas for religious work, and members of the
Jehovah's Witnesses have reported no problems obtaining long-term
residence permits or proselytizing.
Representatives of the Islamic Community in Belgrade were
wary of the potential for government interference in affairs
between their community and the Islamic Community of Novi
Pazar.
The Belgrade Islamic community also reported continued difficulties
in acquiring land and government approval for an Islamic
cemetery near the city.
The Government of the Republic of Montenegro challenged
a decision by the Ministry of Defense of the Federal Republic
of Yugoslavia to transfer military property into the hands
of the majority Serbian Orthodox Church. Montenegrin officials
claim the transfer was an illegal attempt to prevent the
Republican Government from obtaining this property when the
federal state was dissolved and replaced by the state union
of Serbia and Montenegro. The case was pending at the end
of the period covered by this report.
Abuses of Religious Freedom
While in previous years, members of Jehovah's Witnesses
have reported their members serving sentences for conscientious
objection to the draft, they reported no such detainees at
the end of the period covered by this report. The state union
Government has begun to implement civilian service as an
alternative to mandatory army service. Civilian service options
will complement the non-lethal options already present for
conscripts who object to military service for reasons of
conscience. Some journalists question whether conscientious
objector regulations will extend to adult converts, who are
former conscripts who wish to leave the ready reserve.
Representatives of a human rights organization in Montenegro
reported discrimination against a member of the Jehovah's
Witnesses from Berane who received a 1-year sentence for
use of a counterfeit banknote. These human rights activists
questioned the strength of the evidence presented in the
case and noted that the defendant's membership in the Jehovah's
Witnesses was included in the court decision.
There were no reports of religious detainees or prisoners.
Forced Religious Conversions
There were no reports of forced religious conversion, including
of minor U.S. citizens who had been abducted or illegally
removed from the United States, or of the refusal to allow
such citizens to be returned to the United States.
Improvements and Positive Developments in Respect for Religious
Freedom
With the establishment of the state union of Serbia and
Montenegro, the Federal Secretariat for Religious Affairs
was disbanded. In addition to including freedom of conscience
and religious practice in its founding documents, the state
union of Serbia and Montenegro set up an office of religious
affairs as part of its Ministry of Human and Minority Rights.
According to sources within this ministry, the office views
some of its main tasks as outreach to smaller religious communities
and coordination between these groups and other government
entities, such as the police. Representatives of minority
religious communities reported good relations with this office.
Due to the passage of new legislation on public information
in Serbia in April 2003, members of the Jehovah's Witnesses
report experiencing no problems importing their religious
literature. The Jehovah's Witnesses also report improved
police and fire department response to vandalism against
their religious objects.
In 2002 Serbian courts began proceedings in the Savic case,
in which an author of anti-Semitic literature was tried for
spreading racial or national hatred through the printed word.
According to sources in the Jewish community of Serbia and
Montenegro, a number of continuances have been issued in
this trial; the case was ongoing at the end of the period
covered by this report. The latest continuance was granted
to allow for a psychiatric examination of the defendant.
Section III. Societal Attitudes
While relations between members of different religious groups,
particularly in Serbia, are good, there were some instances
of discrimination against representatives of religious minorities
in the country. Religion and ethnicity are intertwined closely
throughout Serbia and Montenegro, and in many cases it is
difficult to identify discriminatory acts as primarily religious
or primarily ethnic in origin. A number of the incidents
of religious discrimination or harassment that occurred during
the period covered by this report appear to have been based
more on ethnicity than on religion.
In April 2003, Josip Tikvicki, an Adventist pastor in Zrenjanin,
Serbia, was severely beaten after responding to the breaking
of church windows. According to church sources, the Adventist
Church in Zrenjanin had been the scene of a number of attacks
in 2002, but the vandals were never apprehended. Following
this latest attack, a representative of the Serbia and Montenegro
Ministry of Human and Minority Rights visited the hospitalized
cleric and publicly criticized the incident. Three persons
were apprehended for the attack, were tried and given sentences
of several months each. No progress was made in the case
of a Hare Krishna adherent who was stabbed in Jagodina in
Fall 2001.
A representative of Belgrade's Islamic community claimed
that two murders in March were related to their victims'
Islamic identity. One of the victims was the grandson of
a former Imam in Belgrade; at the end of the murder trial,
the defendant reportedly made an anti-Islamic slur. In the
other incident, inmates in prison in Pozarevac reportedly
killed a Muslim Roma inmate. During attempts to confirm these
reports with other contacts in the Islamic and Roma communities,
alternative motives for these crimes were given, other than
religious identity.
On December 24, 2002, a group of Orthodox protestors prevented
Anglican worshippers from entering the Serbian Orthodox Patriarchate
in Belgrade where they traditionally have celebrated Christmas
midnight mass. This act was severely criticized by then Yugoslav
President Vojislav Kostunica as well as by the nation's human
rights community.
Minority religious communities report continued problems
with vandalism of church buildings, cemeteries and other
religious premises. According to the Forum 18 News Service,
approximately 30 attacks occurred during the period covered
by this report, including a Molotov cocktail being thrown
at a Sanatan residence outside Belgrade. Many of the attacks
involved spray-painted graffiti, rock throwing, or the defacing
of tombstones but a number of cases involved much more extensive
damage. There were about ten incidents in which gravestones
were desecrated, including those in Jewish, Islamic, and
Lutheran cemeteries.
Jewish leaders reported a continued increase in anti-Semitism
both in the media and in acts of vandalism like the destruction
of gravestones. According to representatives of the Union
of Jewish Communities of Serbia and Montenegro, anti-Semitic
hate speech often appears in small-circulation books. The
release of new books (or reprints of translations of anti-Semitic
foreign literature) often leads to a spike in hate mail and
other expressions of anti-Semitism. These same sources associated
anti-Semitism to anti-western and anti-globalization sentiments
as well as nationalism.
Journalists and religious leaders noted the continuation
of anti-sect propaganda in the Serbian press. Minority Christian
churches, like Baptists, Adventists, Jehovah's Witnesses,
and others often are given the sect moniker in the press
in Serbia and Montenegro. Religious leaders have noted that
instances of vandalism often occur soon after press reports
on sects. According to some sources, the fact that one of
Serbia's leading experts on sects is a police captain whose
works are used in military and police academies further complicates
this situation.
In Montenegro, Catholic, Muslim, and Orthodox Communities
coexist within the same towns and often use the same municipally
owned properties to conduct worship services. Tensions exist
between the Serbian Orthodox Church and the Montenegrin Orthodox
Church, but these tensions are largely political, stemming
from Montenegro's on-again, off-again drive for independence
that started in 1997. Nevertheless, the Montenegrin Orthodox
Church remains schismatic in the eyes of official Orthodoxy,
and tensions between the two churches continued. One focus
of controversy continued to be the Berane Yule Log ceremony.
This year Montenegrin Orthodox believers burned their Yule
Log in a village a small distance from Berane, thereby avoiding
a confrontation with Serbian Orthodox believers. The two
churches continue to contend for adherents and to make conflicting
property claims, but this contention has not been marked
by previous incidents of violence. However, NGO representatives
reported concern at the level of nationalism and hate speech
in Montenegro. Members of minority religious communities
in Montenegro also reported being labeled "sects" and
receiving threatening phone calls as a result.
Section IV. U.S. Government Policy
The U.S. Government continues to promote ethnic and religious
tolerance throughout Serbia and Montenegro. Embassy officials
meet regularly with the leaders of religious and ethnic minorities,
as well as with representatives of the Serbian Orthodox Church
and the Government (including ministers and deputy ministers)
to promote the respect of religious freedom and human rights.
In support of tolerance and respect for religious minorities
in the armed forces, Embassy officials coordinated the participation
of a representative of the Armed Forces of Serbia and Montenegro
in a Marshall Center conference on the role of religion in
the military.
KOSOVO
Kosovo continued to be administered under the civil authority
of the U.N. Interim Administrative Mission in Kosovo (UNMIK),
pursuant to U.N. Security Council Resolution (UNSCR) 1244.
This resolution called for "substantial autonomy and
meaningful self-administration" for the persons of Kosovo "within
the Federal Republic of Yugoslavia." UNMIK and its chief
administrator, the Special Representative of the Secretary
General (SRSG), established a civil administration in 1999,
following the conclusion of the NATO military campaign that
forced the withdrawal of Yugoslav and Serbian forces from
Kosovo. Since that time, the SRSG and UNMIK, with the assistance
of the international community, have worked with local leaders
to build the institutions and expertise necessary for self-government
under UNSCR 1244.
The UNMIK-promulgated Constitutional Framework provides
for freedom of religion, as does UNMIK Regulation 1999/24
on applicable law in Kosovo; UNMIK and the provisional institutions
of self-government (PISG) generally respected this right
in practice. The number of attacks by Kosovo Albanians against
Orthodox Kosovo Serbs, which peaked following the NATO campaign
in 1999, decreased markedly during the period covered by
this report.
The status of respect for religious freedom improved somewhat
during the period covered by this report. By the end of the
reporting period, there was some movement by Kosovo leaders
to reach out to the Serbian Orthodox minority, including
discussion in the Kosovo Government concerning allocation
of a portion of the Kosovo Consolidated Budget surplus to
support the return of internally displaced persons (IDPs)
to Kosovo.
Ethnic tensions between Kosovo's Albanians and Serb populations
remained noticeable. Most of these tensions were largely
rooted in ethnic, rather than religious, bias. Some Orthodox
Churches were attacked, presumably by ethnic Albanian extremists,
but the number of such attacks decreased. Protection of Serbian
Orthodox Churches and other religious symbols continues to
be transferred from the NATO-led Kosovo Force (KFOR) to U.N.
international police and the Kosovo Police Service (KPS).
The U.S. government discusses religious freedom issues with
UNMIK, the PISG, and religious representatives in Kosovo
in the context of its overall dialog and policy of promoting
human rights. The U.S. Government also supports UNMIK and
KFOR in their security and protection arrangements for churches
and patrimonial sites.
Section I. Religious Demography
Kosovo has a total land area of approximately 4,211 square
miles and has a population of approximately 2 million. The
predominant faith, professed by most of the majority ethnic
Albanian population, the Bosniak, Gorani, and Turkish communities,
and some in the Roma/Ashkali/Egyptian community, is Islam,
although religion is not a significant factor in public life.
The Kosovo Serb population, of who about 100,000 reside in
Kosovo and 225,000 in Serbia and Montenegro, are largely
Serbian Orthodox. Approximately three percent of ethnic Albanians
are Roman Catholic. Protestants make up less than one percent
of the population, but have small populations in most of
Kosovo's cities.
Foreign clergy actively practice and proselytize. There
are Muslim, Orthodox, Catholic, and Protestant missionaries
active in Kosovo. There are 64 faith-based or religious organizations
registered with UNMIK who list their goals as the provision
of humanitarian assistance or faith-based outreach.
Section II. Status of Religious Freedom
Legal/Policy Framework
In May 2001, UNMIK promulgated the Consitutional Framework
for Provisional Self-Government in Kosovo (the "Constitutional
Framework"), which established the PISG and replaced
the UNMIK-imposed Joint Interim Administrative Structure.
Following November 2001 central elections, the 120-member
Kosovo Assembly held its inaugural session in December 2001.
In March 2002, the Assembly selected Kosovo's President,
Prime Minister, and Government. Since that time, UNMIK has
transferred certain authorities to the PISG, while retaining
authority in such areas as security and protection of communities.
Kosovo's Constitutional Framework incorporates international
human rights conventions and treaties, including those provisions
that protect religious freedom and prohibit discrimination
based on religion and ethnicity; UNMIK and PSIG generally
respect this right in practice. UNMIK, the Organization for
Security and Cooperation in Europe (OSCE), and the PISG officially
promote respect for religious freedom and tolerance in administering
Kosovo and in carrying out programs for its reconstruction
and development.
There are no specific licensing regulations with regard
to religious groups; however, in order to purchase property
or receive funding from UNMIK or other international organizations,
religious organizations must register with UNMIK as a nongovernmental
organization (NGO). There have been some complaints by Kosovar
Muslim leaders that they are not consulted prior to registration
of foreign Islamic NGOs.
UNMIK recognizes as official holidays some, but not all,
religious holidays of both the Muslim and Orthodox faiths.
Restrictions on Religious Freedom
UNMIK, the PISG, and KFOR policy and practice contributed
to the generally free practice of religion.
There were no reports of religious detainees or prisoners.
Forced Religious Conversion
There were no reports of forced religious conversion, including
of minor U.S. citizens who had been abducted or illegally
removed from the United States, or of the government authorities'
refusal to allow such citizens to be returned to the United
States.
Improvements and Positive Developments in Respect for Religious
Freedom
The number of attacks on Serbian Orthodox churches continued
to decrease during the period covered by this report. Members
of the PISG and some political leaders have reached out to
Serbian Orthodox officials and expressed a public commitment
to assist in the reconstruction of some damaged or destroyed
churches. Catholic leaders reported that Muslim Albanian
Kosovars had assisted in the repair and reconstruction of
Catholic churches damaged by time or by the FRY/Serbian regime
prior to 1999, in places such as Malisevo/Malisheve, Pristina,
Prizren, Gnjilane/Gjilan, and the Rugova gorge, near Pec/Peje.
The withdrawal of FRY and Serbian troops from Kosovo in
1999 and establishment of UNMIK resulted in an improved situation
for the majority, largely Muslim, ethnic Albanian population,
and a cessation of attacks on their mosques and religious
sites. One of the most serious challenges facing the international
community in its administration of Kosovo has been to stop
ethnically-motivated attacks on Serb Orthodox churches and
shrines and on the Orthodox population of Kosovo. KFOR and
UNMIK international police, with increasing participation
of the Kosovo Police Service, were able to significantly
reduce crimes against Orthodox persons and sites.
Section III. Societal Attitudes
Ethnicity and religion are closely entwined in Kosovo. While
most Kosovo Albanians identify themselves as Muslim, the
designation has more of a cultural than religious connotation.
Kosovo Serbs identify themselves with the Serbian Orthodox
Church, which defines not only their religious but also their
cultural and historical perspectives. During and after the
conflict, some Serbian Orthodox leaders played a moderating
political role, but most have since withdrawn from political
life as secular Serb leaders have stepped forward, especially
following the November 2001 elections and subsequent establishment
of Kosovo's Provisional Institutions.
Societal violence continued to decrease steadily during
the period covered by this report, although the incidence
of violence against Serbs remained steady. Of 72 murders
in Kosovo during the reporting period, there were 10 Serb
victims, although none of these murders are believed to have
been religiously motivated. There were no reported incidents
of rock-throwing or other assaults against Serbian Orthodox
clergy, but monks and nuns at some monasteries reportedly
remain unable to use parts of the monasteries' properties
due to concerns about safety.
Security concerns had a chilling effect on the Serb community
and their freedom of movement, which also affected their
freedom to worship. Serb families with relatives living in
both Kosovo and Serbia are restricted by security concerns
from traveling to join them for religious holidays or ceremonies,
including weddings and funerals. Due to such concerns, Bishop
Artemije Radosavljevic, the head of the Serbian Orthodox
Church in Kosovo, remains in a monastery in the Serbian enclave
of Gracanica rather than return to the diocesan seat in Prizren.
UNMIK police and KFOR have designed several mechanisms to
provide security to improve mobility, and the OSCE reported
some improvement in freedom of movement, particularly in
the eastern region.
Attacks on Serbian Orthodox religious sites, presumably
by ethnic Albanian extremists, continued during the period
covered by this report, although these incidents continued
to decrease significantly. There were incidents of vandalism
at religious sites, including a fire set in the remains of
the Zociste Monastery in Orahovac/Rahovec municipality (which
was destroyed in the aftermath of the conflict); damage to
the Orthodox cemetery in Decani/Decane; and explosions in
November 2002 that seriously damaged two Orthodox churches
in Istog. Anti-Orthodox expressions continued during the
period covered by this report. In April the Student Union
leader at Pristina University called for the removal of the
Serbian Church located on University grounds. The Education
Ministry later requested that the Pristina municipality authorities
fence off university grounds and indicated that all non-university
buildings--including the church--should be removed; by the
end of the reporting period, there was no action taken against
the church. In Djakovica/Gjakova, a dispute arose between
the municipality mayor and KFOR regarding the mayor's decision
to build a memorial on the site of a Serbian Church destroyed
days after the cessation of hostilities in 1999; no action
was taken by the end of the reporting period.
In light of societal violence in Kosovo against properties
owned by the Serbian Orthodox Church and Serbian Orthodox
religious symbols, UNMIK authorities continued to provide
special security measures to protect religious sites and
to ensure that members of all religious groups could worship
safely. KFOR deployed security contingents at religious sites
throughout Kosovo to protect them from further destruction,
such as that which had occurred immediately after KFOR's
intervention in 1999. Due to improving security conditions
and decreasing interethnic tensions in some areas, KFOR removed
static checkpoints from most churches and religious sites
during the period covered by this report, relying instead
on patrols by the indigenous Kosovo Police Service (KPS).
In most cases, such changes in security measures did not
result in a change in the level of safety of, or access to,
the religious sites, although the head priest at the Pristina
Orthodox Church reported that the situation deteriorated
and stone attacks increased after the November 2002 security
transfer from KFOR to mobile KPS patrols.
Protestants also report suffering some violence and discrimination.
They have alleged mistreatment by "Islamic fundamentalists," who
they claim attend Protestant services in order to identify
participants for later harassment. One such attack occurred
in Gjilan/Gnjilane in May, when a member of a Protestant
Evangelical Church was badly beaten on his way home from
church. Religious leaders claim that the police failed to
conduct a proper investigation to avoid uncovering a possibly
divisive religious motive. Protestants also have complained
of vandalism of churches and theft of church property. They
reported discrimination in relation to media access, particularly
by the public Radio and Television Kosovo (RTK).
Protestants report acceptance by the majority Muslim community.
However, some have observed that they are not included in
some interfaith initiatives by Islamic leadership on the
grounds that they do not comprise a "traditional" religion
in Kosovo. For example, the Working Group established by
the Kosovo Government to draft a law governing the legal
status of religious communities failed to include Protestants.
Islamic, Orthodox, and Catholic religious leaders have attempted
to encourage tolerance and peace in Kosovo, in both the religious
and political spheres. Kosovar political leaders--including
Kosovo Government officials and political party leaders--have
been increasingly active in publicly calling for tolerance.
Section IV. U.S. Government Policy
The U.S. Government discusses religious freedom issues and
has sought to promote ethnic and religious tolerance in Kosovo.
U.S. Office officials have also maintained close contacts
with religious leaders.
Since December 2000, the U.S. Government has provided significant
funding to Radio KIM (Radio Caglavica), based at Gracanica
Monastery, which broadcasts in both Serbian and the Roma
language. Serbian Orthodox Bishop Artemije's clerical staff
runs the station, and it broadcasts news, music, interviews,
and cultural programs. U.S. KFOR peacekeeping troops have
worked to prevent ethnic and religious violence in Kosovo
and have guarded religious sites. The U.S. is involved actively
in UNMIK, the interim administration mission in Kosovo, which
is aimed at securing peace, facilitating refugee return and
reconstruction, laying the foundations for democratic self-government,
and fostering respect for human rights regardless of ethnicity
or religion. During the period covered by this report, the
U.S. Government funded a partial survey of Islamic manuscripts
in Kosovo, in order to help the local Islamic community preserve
their religious heritage.
Released on December 18, 2003
Srbija i Crna Gora
Međunarodni izveštaj o slobodi veroispovesti za
2003.
Objavila Kancelarija za demokratiju, ljudska prava i rad
Ustav i zakoni državne zajednice Srbije i Crna Gore i njenih
konstitutivnih republika dozvoljavaju slobodu veroispovesti,
i, uopšte uzev, državna zajednica i republičke vlade poštuju
ovo pravo u praksi. U Srbiji i Crnoj Gori ne postoji državna
religija, ali većinska Srpska pravoslavna crkva uživa izvesnu
prednost.
I državna zajednica i republičke vlade su povećale stepen
poštovanja slobode veroispovesti u periodu na koji se ovaj
izveštaj odnosi. Ministarstvo državne zajednice za ljudska
i manjinska prava, osnovano 2003. godine, ustanovilo je kancelariju
za verska pitanja čiji je najviši prioritet kontakt sa manjinskim
verskim zajednicama. Predstavnici Jehovinih svedoka su izvestili
o ukidanju zabrana na uvoz verske literature u toku perioda
na koji se odnosi ovaj izveštaj.
Postoje izvesni slučajevi diskriminacije predstavnika verskih manjina u Srbiji
i Crnoj Gori. Jevrejska zajednica je izvestila o povećanom broju antisemitskih
incidenata, pre svega o govoru mržnje i vandalizmu, u toku perioda na koji
se odnosni ovaj izveštaj. Jevrejski poglavari kao i poglavari drugih manjinskih
verskih zajednica često povezuju vandalske činove sa negativnim medijskim izveštavanjem
o sektama, “kultovima”. Policija i državni zvaničnici preduzimaju određene
pozitivne korake kao odgovor na govor mržnje i vandalizam.
Vlada Sjedinjenih država razmatra pitanja slobode veroispovesti sa državnom
zajednicom i republičkim vladama u okviru svog ukupnog dijaloga i politike
unapređenja ljudskih prava. Predstavnici Ambasade se redovno sastaju sa predstavnicima
nacionalnih i verskih manjina kao i sa državnim predstavnicima da bi unapredili
poštovanje slobode veroispovesti.
Odeljak I. Verska demografija
Državna zajednica Srbija i Crna Gora (bez Kosova koje je pod administrativnom
upravom Ujedinjenih nacija) ima ukupnu površinu od gotovo 91.420 kvadratnih
kilometara i otprilike 8.662.000 stanovnika. U zemlji preovladava srpska pravoslavna
vera. Religija igra malu ulogu u javnom životu, ali postoji tendencija rasta.
Otprilike 78% stanovnika Srbije i Crne Gore su srpskopravoslavne veroispovesti,
uključujući većinu etničkih Srba i Crnogoraca vernika. Muslimanska veroispovest
je sledeća po veličini, otprilike 5% stanovništva, uključujući slovenske muslimane
u Sandžaku i etničke Albance u Crnoj Gori i Južnoj Srbiji. Rimokatolici čine
oko 4% populacije u Srbiji i Crnoj Gori, što su uglavnom Mađari u Vojvodini,
etnički Albanci u Crnoj Gori i Hrvati u Vojvodini i Crnoj Gori. Protestanti
čine oko jedan procenat populacije i uključuju adventiste, baptiste, Hrišćansku
reformatsku crkvu, hrišćane evangeliste, evangeliste metodiste, Jehovine svedoke,
Crkvu Hristovu, pentekostalce i mormone. Srbija i Crna Gora ima malu i stariju
jevrejsku populaciju koja broji svega nekoliko hiljada. Ostatak stanovništva
ispoveda druge vere ili se smatra ateistima.
Odeljak II. Stanje slobode veroispovesti
Pravni/politički okvir
Ustav i zakoni državne zajednice Srbije i Crne Gore i njenih konstitutivnih
republika dozvoljavaju slobodu veroispovesti, i, uopšte uzev, vlade poštuju
ovo pravo u praksi. U Srbiji i Crnoj Gori ne postoji državna religija, ali
Ustav Republike Crne Gore poimence spominje Srpsku pravoslavnu crkvu, Islamsku
versku zajednicu i Rimokatoličku crkvu. Većinska Srpska pravoslavna crkva uživa
izvesnu prednost.
U Saveznoj Republici Jugoslaviji, preteči državne zajednice Srbije i Crne Gore,
od verskih grupa je zahtevano da se obrate Saveznom ministarstvu za verska
pitanja radi registracije. Novi Savezni zakon o slobodi veroispovesti, koji
kritikuju i Srpska pravoslavna crkva i manjinske verske zajednice, nije stupio
na snagu do februara 2003. kada je Savezna Republika Jugoslavija prestala da
postoji. Kao rezultat svega, sa raspadom Savezne Republike Jugoslavije i ukidanjem
Saveznog ministarstva za verska pitanja, prestala je potreba da se verske grupe
registruju. Krajem perioda na koji se odnosi ovaj izveštaj, pojavili su se
izveštaji o novom pokušaju da se donese novi zakon o slobodi veroispovesti
za Republiku Srbiju; verovatno će ovaj zakon regulisati registraciju verskih
grupa u Srbiji.
Do kraja perioda na koji se odnosi ovaj izveštaj, nije postojala formalna registracija
religija ni u Srbiji ni u Crnoj Gori. Međutim, da bi se dobio status pravnog
lica, koji je neophodan za kupovinu nekretnina i druge administrativne poslove,
verska grupa se može registrovati kao grupa građana pri Ministarstvu unutrašnjih
poslova u svojoj matičnoj republici. U periodu na koji se odnosi ovaj izveštaj,
Vlada državne zajednice poništila je registraciju grupe građana "Društvo
za duhovnu nauku – Sanatan". Prema izvorima u vladi, dokumentacija Sanatana
je uključivala principe koji promovišu kriminal.
Veronauka se učila u srpskim osnovnim i srednjim školama u periodu na koji
se ovaj izveštaj odnosi. Prema propisima Vlade Srbije iz 2001. godine, učenici
moraju da pohađaju nastavu ili jedne od sedam «tradicionalnih verskih zajednica»,
a to su Srpska pravoslavna crkva, Islamska zajednica, Rimokatolička crkva,
Slovačka evangelistička crkva, Jevrejska verska zajednica, Hrišćanska reformatska
crkva i Evangelistička hrišćanska crkva, ili mogu izabrati da umesto ove nastave
pohađaju časove građanskog vaspitanja. Broj učenika koji se prijavljuju za
veronauku porastao je u toku perioda na koji se ovaj izveštaj odnosi, ali se
za građansko vaspitanje i dalje prijavljuje mnogo više učenika. Neki protestantski
poglavari i nevladine organizacije u Srbiji nastavili su da izražavaju svoje
primedbe u pogledu predavanja veronauke u državnim školama kao i predloga prema
kojima bi neke veroispovesti u Srbiji bile klasifikovane kao tradicionalne.
Pre raspada u februaru 2003. godine, Vlada Savezne Republike Jugoslavije je
organizovala okrugli sto pod nazivom “Sloboda veroispovesti u Jugoistočnoj
Evropi”. Ovaj okrugli sto je okupio učesnike iz Vlade, međunarodne zajednice
i veliki broj verskih vođa, uključujući i predstavnike manjinskih verskih grupa.
Pored toga što je poslužio kao prilika za dijalog različitih konfesija, sastanak
je završen deklaracijom koja podstiče toleranciju i slobodu veroispovesti.
Napredak u vezi sa vraćanjem ranije oduzete crkvene imovine nije primećen u
periodu na koji se odnosi ovaj izveštaj. Do kraja ovog perioda, postojale su
indikacije da će se u Srbiji vraćanje crkvene imovine regulisati širim zakonom
o vraćanju nacionalizovane privatne imovine. U toku perioda na koji se odnosi
ovaj izveštaj, Republika Crna Gora je ukinula svoje Ministarstvo vera.
Ograničenja verskih sloboda
Iako oružane snage i dalje omogućavaju organizovanje samo srpske pravoslavne
službe, Ministarsto odbrane Srbije i Crne Gore priprema regulativu za uvođenje
verskih službi za katolike i muslimane u Vojsci i odobrenje odsustva pripadnicima
drugih manjinskih konfesija da bi prisustvovali verskoj službi van kasarne
i za vreme značajnih verskih praznika bili sa svojim porodicama. Vojska takođe
počinje da vodi računa o režimu ishrane vojnika muslimanske veroispovesti.
Protestanti i strano sveštenstvo aktivno obavljaju službu i preobraćenje. Nije
bilo izveštaja da su misionarima iz Sjedinjenih Država uskraćene vize zbog
verskog rada, a pripadnici Jehovinih svedoka nisu prijavili nijedan problem
u vezi sa pribavljanjem dugoročnih dozvola za boravak ili preobraćenjem.
Predstavnici Islamske zajednice u Beogradu bili su obazrivi u pogledu mogućeg
mešanja vlasti u poslove njihove zajednice sa Islamskom zajednicom Novog Pazara.
Islamska zajednica u Beogradu je takođe prijavila kontinuirane teškoće u dobijanju
zemljišta i dozvole vlasti za islamsko groblje u blizini grada.
Vlada Republike Crne Gore se suprotstavila odluci Ministarstva odbrane Savezne
Republike Jugoslavije da prenese vojnu imovinu u ruke većinske Srpske pravoslavne
crkve. Crnogorski zvaničnici tvrde da je prenos bio nezakonit pokušaj da se
republička vlada spreči da dobije ovu imovinu nakon raspada savezne države
i uspostavljanja državne zajednice Srbije i Crne Gore. Slučaj nije bio rešen
do isteka perioda na koji se odnosi ovaj izveštaj.
Zloupotreba verskih sloboda
Dok su prethodnih godina Jehovini svedoci prijavljivali da se pojedini njihovi
pripadnici nalaze na odsluženju kazne zbog savesnog protivljenja služenju vojnog
roka, nijedan takav pritvorenik nije prijavljen do kraja perioda na koji se
odnosi ovaj izveštaj. Vlada državne zajednice počela je da uvodi civilnu službu
kao alternativu obaveznom vojnom roku. Pravo izbora civilne službe će dopunjavati
opciju ne korišćenja ubojnog oružja koja već postoji za vojne obveznike koji
se protive vojnoj službi iz razloga prigovora savesti. Neki novinari postavljaju
pitanje da li će se propisi koji se odnose na prigovor savesti proširiti i
na odrasle konvertite, bivše vojne obveznike koji žele da napuste rezervni
sastav.
Predstavnici organizacija za ljudska prava u Crnoj Gori su prijavili diskriminaciju
jednog pripadnika Jehovinih svedoka iz Berana, koji je osuđen na godinu dana
zatvora zbog upotrebe falsifikovane novčanice. Ovi aktivisti za ljudska prava
doveli su u sumnju snagu dokaza izvedenih u ovom postupku i primetili da je
činjenica da optuženi pripada Jehovinim svedocima bila unešena u sudsku odluku.
Nije bilo izveštaja o licima koja su u pritvoru ili zatvoru iz verskih razloga.
Prisilno versko preobraćenje
Nije bilo izveštaja o prisilnom verskom preobraćenju, uključujući i maloletne
američke državljane koji su oteti ili nezakonito odvedeni iz Sjedinjenih Država,
ili odbijanja da se takvim državljanima dozvoli povratak u Sjedinjene Države.
Poštovanje slobode veroispovesti - napredak i pozitivan
razvoj
Sa uspostavljanjem državne zajednice Srbije i Srne Gore, Savezni sekretarijat
za verska pitanja je raspušten. Pored toga što je u svoj osnivački dokument
uključila slobodu savesti i obavljanje verske službe, državna zajednica Srbije
i Crne Gore osnovala je Kancelariju za verska pitanja kao deo Ministarstva
za ljudska i manjinska prava. Prema izvorima iz ovog ministarstva, ova kancelarija
smatra da je među njenim glavnim zadacima kontkat sa manjim verskim zajednicama
i koordinacija između ovih grupa i drugih državnih entiteta kao što je policija.
Predstavnici manjinskih verskih zajednica su izvestili o dobrim odnosima sa
ovom kancelarijom.
Pošto je aprila 2003. godine usvojen novi Zakon o javnom informisanju u Srbiji,
pripadnici Jehovinih svedoka prijavljuju da nemaju nikakvih problema pri uvozu
verske literature. Jehovini svedoci takođe obaveštavaju o boljem odnosu policije
i vatrogasaca prema vandalskom ponašanju u odnosu na njihove verske objekte.
Srpski sudovi su 2002. godine počeli suđenje u slučaju Savić, gde se autoru
antisemitske literature sudi za širenje rasne ili nacionalne mržnje putem pisane
reči. Prema izvorima iz Jevrejske zajednice Srbije i Crne Gore, ovaj slučaj
je odlagan mnogo puta i još uvek je bio otvoren na isteku perioda na koji se
ovaj izveštaj odnosi. Poslednje odlaganje je odobreno da bi se omogućio psihijatrijski
pregled optuženog.
Odeljak III. Stavovi društva
Dok su, posebno u Srbiji, odnosi među pripadnicima različitih verskih grupa
dobri, bilo je nekih slučajeva diskriminacije predstavnika verskih manjina
u zemlji. Verska i nacionalna pripadnost su tesno povezane u Srbiji i Crnoj
Gori, a u mnogim slučajevima teško je ustanoviti da li su uzroci diskriminacije
prvenstveno verskog ili nacionalnog karaktera. Izgleda da je veliki broj slučajeva
verske diskriminacije ili uznemiravanja, u toku perioda na koji se odnosi ovaj
izveštaj, bio više nacionalne nego verske prirode.
Aprila 2003. Josip Tikvicki, adventistički sveštenik iz Zrenjanina u Srbiji,
pretučen je nakon što je reagovao na razbijanje prozora na crkvi. Prema izvorima
iz crkve, Adventistička crkva u Zrenjaninu bila je meta velikog broja napada
u toku 2002. godine, ali vandali nikad nisu uhvaćeni. Posle ovog poslednjeg
napada, predstavnik Ministarstva Srbije i Crne Gore za ljudska i manjinska
prava posetio je sveštenika u bolnici i javno osudio incident. Tri osobe su
pritvorene zbog napada i osuđene svaka na nekoliko meseci zatvora. Napredak
nije ostvaren u slučaju jednog sledbenika Hare Krišne koji je izboden u Jagodini
u jesen 2001. godine.
Predstavnik beogradske islamske zajednice tvrdi da su dva ubistva u mesecu
martu povezana sa činjenicom da su žrtve muslimani. Jedna od žrtava je unuk
bivšeg beogradskog imama; na kraju suđenja za ubistvo, optuženi je navodno
napravio nerazgovetan antimuslimanski komentar. U drugom incidentu, osuđenici
na izdržavanju kazne u zatvoru u Požarevcu navodno su ubili zatvorenika, Roma
muslimanske veroispovesti. U toku pokušaja da se dobije potvrda za ove navode
u islamskoj i romskoj zajednici, za ove zločine su pruženi drugi motivi, koji
nisu verskog karaktera.
Na dan 24. decembra 2002. grupa pravoslavnih učesnika u protestu sprečila je
anglikanske parohijane da uđu u Patrijaršiju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu
gde anglikanci tradicionalno prisustvuju božićnoj ponoćnoj misi. Ovaj čin je
oštro osudio tadašnji jugoslovenski predsednik Vojislav Koštunica kao i nacionalna
zajednica za ljudska prava.
Manjinske verske zajednice izveštavaju o kontinuiranim problemima vandalskog
uništavanja crkvenih zgrada, groblja i drugih verskih objekata. Prema podacima
informativne službe Forum 18, oko 30 napada se dogodilo u toku perioda na koji
se ovaj izveštaj odnosi, uključujući i incident kada je Molotovljev koktel
bačen na kuću jednog pripadnika udruženja Sanatan van Beograda. Mnogi napadi
uključuju sprejom ispisane grafite, kamenovanja, ili oštećenja nadgrobnih spomenika,
ali u velikom broju slučajeva radi se o mnogo većim oštećenjima. U desetak
incidenata ruinirani su nadgrobni spomenici, uključujući slučajeve na jevrejskom,
muslimanskom i luteranskom groblju.
Jevrejski poglavari su izvestili o povećavanju antisemitizma i u medijima i
kroz vandalsko ponašanje kao što je uništavanje nadgrobnih spomenika. Prema
rečima predstavnika Saveza jevrejskih zajednica Srbije i Crne Gore, antisemitski
govor mržnje često se javlja u knjigama malog tiraža. Objavljivanje novih knjiga
(ili ponovljena izdanja prevoda antisemitske strane literature) često vodi
verskoj netrpeljivosti izraženoj kroz pisma mržnje ili nekim drugim načinom
izražavanja antisemitskih osećanja. Isti ovi izvori povezuju antisemitizam
sa antizapadnjačkim i antiglobalizacijskim osećanjima kao i nacionalizmom.
Novinari i verski poglavari su primetili da se nastavlja antisektaška propaganda
u srpskoj štampi. Manjinske hrišćanske crkve, kao što su baptisti, adventisti,
Jehovini svedoci i drugi, često dobijaju etiketu sekte u štampi u Srbiji i
Crnoj Gori. Verski poglavari primećuju da se slučajevi vandalizma često dešavaju
nakon pisanja štampe o sektama. Prema nekim izvorima, činjenica da je jedan
od vodećih eksperata za sekte kapetan policije, čiji se radovi koriste u vojnim
i policijskim školama, dodatno komplikuje situaciju.
U Crnoj Gori, katolička, muslimanska i pravoslavna zajednica koegzistiraju
u istim gradovima i često koriste iste opštinske prostorije za obavljanje verskih
obreda. Tenzije postoje između Srpske pravoslavne crkve i Crnogorske pravoslavne
crkve, ali su ove tenzije uglavnom političke prirode, i imaju koren u crnogorskoj
povremenoj želji da bude nezavisna a koja datira od 1997. U svakom slučaju,
službeno pravoslavlje na Crnogorsku pravoslavnu crkvu gleda kao na raskolničku,
a tenzije između dve crkve se nastavljaju. Beranska ceremonija spaljivanja
badnjaka i dalje je u žiži spora. Ove godine crnogorski pravoslavni vernici
su svoj badnjak palili u selu nedaleko od Berana, izbegavajući tako konfrontaciju
sa srpskim pravoslavnim vernicima. Dve crkve nastavljaju da se bore za pristalice
i da se spore oko imovine, ali ovaj sukob nije obeležen ranijim slučajevima
nasilja. Međutim, predstavnici nevladinih organizacija izrazili su zabrinutost
zbog stepena nacionalizma i govora mržnje u Crnoj Gori. Pripadnici manjinskih
verskih zajednica u Crnoj Gori takođe su prijavili da su etiketirani kao «sekte»
što za posledicu ima da primaju preteće telefonske pozive.
Odeljak IV. Politika Vlade Sjedinjenih Država
Vlada Sjedinjenih Država nastavlja da promoviše nacionalnu i versku toleranciju
u Srbiji i Crnoj Gori. Službenici Ambasade se redovno sastaju sa poglavarima
verskih i manjinskih zajednica kao i sa predstavnicima Srpske pravoslavne crkve
i vlade (uključujući ministre i zamenike ministara) da bi promovisali poštovanje
slobode veroispovesti i ljudskih prava. U znak podrške toleranciji i poštovanju
verskih manjina u oružanim snagama, službenici Ambasade su koordinirali učešće
predstavnika Oružanih snaga Srbije i Crne Gore na konferenciji održanoj u Maršalovom
centru o ulozi religije u vojsci.
KOSOVO
Kosovo je i dalje pod civilnom upravom Privremene administrativne misije Ujedinjenih
nacija (UNMIK), u skladu sa Rezolucijom 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih
nacija. Ova rezolucija zahteva «veliku autonomiju i značajnu samoupravu» za
lica na Kosovu «u okviru Savezne Republike Jugoslavije». UNMIK je, na čelu
sa glavnim administratorom, specijalnim izaslanikom generalnog sekretara, ustanovio
civilnu upravu 1999. godine, nakon završetka vojne intervencije NATO-a koja
je primorala jugoslovenske i srpske snage da se povuku sa Kosova. Od tada,
specijalni izaslanik generalnog sekretara i UNMIK, uz pomoć međunarodne zajednice,
rade sa lokalnim liderima na stvaranju institucija i stručnog kadra potrebnih
za samoupravu prema Rezoluciji 1244.
Ustavni okvir, koji je UNMIK objavio, dozvoljava slobodu veroispovesti isto
kao i UNMIK-ov Propis 1999/24 o pravu primenjivom na Kosovu, a UNMIK i privremene
institucije samouprave uglavnom poštuju ovo pravo u praksi. Veliki broj napada
kosovskih Albanaca na pravoslavne kosovske Srbe, koji su kulminirali posle
intervencije NATO-a, značajno je smanjen u periodu na koji se odnosi ovaj izveštaj.
Stepen poštovanja verskih sloboda se unekoliko poboljšao u periodu na koji
se ovaj izveštaj odnosi. Do kraja ovog perioda, bilo je određenih aktivnosti
kosovskih lidera da se pomogne srpskoj pravoslavnoj manjini, uključujući razgovor
u kosovskoj Vladi u vezi sa dodelom dela viška kosovskog konsolidovanog budžeta
za pomoć povratku interno raseljenih lica na Kosovo.
Nacionalne tenzije između kosovskih Albanaca i Srba i dalje su primetne. Većina
ovih tenzija uglavnom ima koren u nacionalnoj a ne u verskoj pristrasnosti.
Bilo je napada na pravoslavne crkve, verovatno od strane albanskih ekstremista,
ali se broj tih napada smanjio. Zaštita srpskih pravoslavnih crkava i drugih
verskih simbola i dalje se prenosi sa KFOR-a, koji predvode snage NATO-a, na
međunarodnu policiju Ujedinjenih nacija i Kosovsku policiju.
Vlada Sjedinjenih Država raspravlja o pitanjima verskih sloboda sa UNMIK-om,
privremenim institucijama samouprave i verskim predstavnicima na Kosovu u okviru
svog ukupnog dijaloga i politike unapređenja ljudskih prava. Vlada Sjedinjenih
Država takođe podržava UNMIK i KFOR u obezbeđivanju i zaštiti crkava i baštine.
Odeljak I. Verska demografija
Kosovo ima ukupnu površinu oko 10.900 kvadratnih kilometara i oko 2 miliona
stanovnika. Glavna veroispovest, koju ispoveda većina etničkog albanskog stanovništva,
bošnjačka, goranska i turska zajednica kao i deo Roma, Aškalija i Egipćana,
jeste islam, iako religija nije značajan faktor u javnom životu. Kosovsko srpsko
stanovništvo, od kojeg 100.000 živi na Kosovu, a 225.000 u Srbiji i Crnoj Gori,
uglavnom je srpske pravoslavne vere. Otprilike 3% etničkih Albanaca su rimokatolici.
Protestanti čine manje od jednog procenta stanovništva, ali imaju male zajednice
u većini kosovskih gradova.
Strano sveštenstvo aktivno obavlja službu i preobraćenje. Na Kosovu su aktivni
muslimanski, pravoslavni, katolički i protestantski misionari. Pri UNMIK-u
su registrovane 64 verske organizacije i organizacije religijskog karaktera,
koje za svoj cilj navode pružanje humanitarne pomoći ili pomoć verske prirode.
Odeljak II. Stanje verskih sloboda
Pravni/politički okvir
Maja 2001. godine, UNMIK je objavio Ustavni okvir za privremenu samoupravu
na Kosovu («Ustavni okvir»), koji je ustanovio privremene institucije samouprave
i zamenio zajedničku privremenu administrativnu strukturu koju je UNMIK uveo.
Nakon centralnih izbora u novembru 2001. godine, Skupstina Kosova, koja broji
120 članova, održala je prvu sednicu u decembru 2001. Marta 2002. godine Skupstina
je izabrala predsednika Kosova, premijera i vladu. Od tada, UNMIK je preneo
određena ovlašćenja na privremene institucije samouprave, dok je zadržao ovlašćenja
u oblastima kao što su bezbednost i zaštita stanovništva.
Ustavni okvir Kosova objedinjuje međunarodne konvencije i sporazume o ljudskim
pravima, uključujući one odredbe koje štite slobodu veroispovesti i zabranjuju
diskriminaciju na verskoj i nacionalnoj osnovi; UNMIK i privremene institucije
samouprave uglavnom poštuju ovo pravo u praksi. UNMIK, Organizacija za evropsku
bezbednost i saradnju (OEBS) i privremene institucije samouprave zvanično promovišu
poštovanje verskih sloboda i toleranciju u upravljanju Kosovom i sprovođenju
programa za rekonstrukciju i razvoj Kosova.
Ne postoje nikakvi specifični propisi za dozvole rada verskih grupa; međutim,
da bi kupili posed ili dobili finansijsku pomoć od UNMIK-a ili drugih međunarodnih
organizacija, verske organizacije moraju da se registruju pri UNMIK-u kao nevladine
organizacije. Kosovski muslimanski poglavari su se žalili u određenim slučajevima
da nisu konsultovani pre registracije stranih islamskih nevladinih organizacija.
UNMIK priznaje kao službene neke praznike, ali ne sve muslimanske i pravoslavne
verske praznike.
Ograničenja verskih sloboda
Politika i praksa UNMIK-a, privremenih institucija samouprave i KFOR-a doprinela
je uglavnom slobodnom ispovedanju vere.
Nije bilo izveštaja o licima koja su u pritvoru ili zatvoru iz verskih razloga.
Prisilno versko preobraćanje
Nije bilo izveštaja o prisilnom verskom preobraćanju, uključujući i maloletne
državljane Sjedinjenih Država koji su oteti ili nezakonito odvedenii iz Sjedinjenih
Država, ili odbijanja državnih vlasti da dozvole povratak takvih državljana
u Sjedinjene Države.
Poštovanje slobode veroispovesti - napredak i pozitivan
razvoj
Broj napada na srpske pravoslavne crkve nastavio je da se smanjuje u periodu
na koji se odnosi ovaj izveštaj. Članovi privremenih institucija samouprave
i neki politički lideri pokušavaju da ostvare kontakt sa zvaničnicima Srpske
pravoslavne crkve, a javno su se obavezali da pomognu u obnovi nekih oštećenih
ili razorenih crkava. Katolički poglavari su izvestili da su kosovski Albanci
muslimani pomagali u popravci i obnovi katoličkih crkava oštećenih ranije ili
pre režima Savezne Republike Jugoslavije/srpskog režima pre 1999. u mestima
kao što su Mališevo, Priština, Prizren, Gnjilane i Rugovska klisura blizu Peći.
Posledica povlačenja snaga Savezne Republike Jugoslavije i srpskih trupa sa
Kosova 1999. i uspostavljanje UNMIK-a jeste bolja situacija za većinsku, uglavnom
muslimansku, albansku populaciju i obustavljanje napada na njihove džamije
i verske objekte. Jedan od najozbiljnijih problema sa kojim se suočava međunarodna
zajednica kada je u pitanju upravljanje Kosovom, jeste zaustavljanje nacionalno
motivisanih napada na srpske pravoslavne crkve i hramove i na pravoslavno stanovništvo
na Kosovu. KFOR i međunarodna policija UNMIK-a, uz sve veće učešće Kosovske
policije, bili su u stanju da značajno smanje zločine nad pravoslavnim stanovništvom
i objektima.
Odeljak III. Stavovi društva
Nacionalna i verska pripadnost je tesno povezana na Kosovu. Iako se većina
kosovskih Albanaca deklarišu kao muslimani, ovo obeležje ima više kulturnu
nego versku konotaciju. Kosovski Srbi se deklarišu kao pripadnici Srpske pravoslavne
crkve, što definiše ne samo njihove verske nego i kulturne i istorijske poglede.
Za vreme i posle konflikta, neki sprski pravoslavni poglavari imali su političku
ulogu posrednika, ali se većina od tada povukla iz političkog života kako su
svetovni srpski lideri stupili na scenu, posebno posle izbora u novembru 2001.
i kasnijeg uspostavljanja kosovskih privremenih institucija.
Nasilje u društvu se i dalje smanjuje u periodu na koji se ovaj izveštaj odnosi,
iako su slučajevi nasilja nad Srbima i dalje prisutni u istoj meri. Od 72 ubistva
na Kosovu u periodu na koji se izveštaj odnosi, bilo je 10 srpskih žrtava,
iako se veruje da nijedno od ovih ubistava nema verski karakter. Nije bilo
slučajeva kamenovanja ili drugih napada na srpsko pravoslavno sveštenstvo,
ali u nekim manastirima kaluđeri i monahinje nisu mogli da imaju stalan pristup
određenim delovima manastirskih imanja zbog bezbednosne situacije.
Pitanje bezbednosti je imalo zastrašujući efekat na srpsku zajednicu i njihovu
slobodu kretanja, što je takođe uticalo na slobodu bogosluženja. Usled otvorenog
pitanja bezbednosti, srpskim porodicama koji imaju rođake i na Kosovu i u Srbiji
nisu dozvoljena putovanja u cilju viđanja sa rođacima o verskim praznicima
ili ceremonijama, uključujući venčanja i sahrane. Zbog takve situacije, vladika
Artemije Radosavljevic, čelnik Srpske pravoslavne crkve na Kosovu, ostaje u
manastiru u srpskoj enklavi Gračanica umesto da se vrati u sedište eparhije
u Prizrenu. Policija UNMIK-a i KFOR stvorili su nekoliko mehanizama zaštite
da bi poboljšali kretanje, a OEBS je prijavio izvesno poboljšanje u slobodi
kretanja, posebno u istočnom regionu.
Napadi na srpske pravoslavne verske objekte, verovatno od strane albanskih
ekstremista, nastavljeni su tokom perioda na koji se izveštaj odnosi, iako
je broj ovakvih incidenata nastavio da se veoma smanjuje. Bilo je slučajeva
vandalskog uništavanja verskih objekata, uključujući i požar podmetnut u Manastiru
Zočište u opštini Orahovac (koji je uništen u periodu posle konflikta), oštećenja
na pravoslavnom groblju u Dečanima i eksplozije u novembru 2002. koje su ozbiljno
oštetile sve pravoslavne crkve u Istoku. Antipravoslavno raspoloženje nastavljeno
je u periodu na koji se ovaj izveštaj odnosi. U aprilu vođa Studentske zadruge
na Prištinskom univerzitetu pozvao je na uklanjanje srpske crkve koja se nalazi
u krugu Univerziteta. Ministarstvo prosvete je kasnije zahtevalo da prištinske
opštinske vlasti ograde teren univerziteta i označe da se sve neuniverzitetske
zgrade – uključujući i ovu crkvu – uklone; do kraja perioda na koji se odnosi
izveštaj, nikakva akcija protiv crkve nije preduzeta. U Đakovici je nastao
spor između gradonačelnika i KFOR-a u vezi sa odlukom gradonačelnika da se
podigne memorijal na lokaciji srpske crkve koja je uništena nekoliko dana nakon
prestanka neprijateljstava 1999; do kraja perioda na koji se odnosi izveštaj
nikakva aktivnost nije preduzeta.
U svetlu društvenog nasilja na Kosovu nad imovinom Srpske pravoslavne crkve
I srpskih pravoslavnih verskih simbola, vlasti UNMIK-a su nastavile da pružaju
posebne bezbednosne mere da bi pripadnici svih verskih grupa bezbedno mogli
da vrše bogosluženja. KFOR je razmestio bezbednosne trupe na verskim objektima
širom Kosova da bi ih zaštitio od daljeg razaranja kao što je razaranje koje
se dešavalo neposredno nakon intervencije KFOR-a 1999. Zbog poboljšanih bezbednosnih
uslova i smanjenih tenzija medju etničkim zajendicama u nekim područjima, KFOR
je uklonio kontrolne punktove iz većine crkava i verskih objekata u toku perioda
na koji se odnosi izveštaj, oslanjajući se umesto toga na patrole lokalne policije
Kosova. U većini slučajeva, takve promene bezbednosnih mera nisu povećale nivo
bezbednosti ili pristup verskim objektima iako su čelni sveštenici prištinske
pravoslavne crkve obavestili da se situacija pogoršala i kamenovanje učestalo
otkako je u novembru 2002. bezbednost preneta sa KFOR-a na patrole kosovske
policije.
Protestanti su takođe prijavili da su žrtve nasilja i diskriminacije. Njih
navodno stalno uznemiravaju “islamski funadamentalisti” koji, kako oni tvrde,
učestvuju na protestantskim službama da bi identifikovali pojedince koje posle
maltretiraju. Jedan takav napad se dogodio u Gnjilanu u maju, kada je pripadnik
Protestantske evangelističke crkve pretučen na putu od crkve do kuće. Verski
poglavari tvrde da policija nije uspela da sprovede odgovarajuću istragu da
bi izbegla otkrivanje mogućeg verskog motiva podela. Protestanti su se takođe
žalili na vandalstva u crkvama i krađu crkvene imovine. Prijavili su diskriminaciju
u odnosu na pristup medijima, posebno od strane Radio Televizije Kosovo (RTK).
Prema izveštajima iz redova protestanata, većinska muslimanska zajednica ih
je prihvatila. Međutim, pojedinci primećuju da ih islamsko rukovodstvo ne uključuje
u neke međuverske inicijative pod izgovorom da ne predstavljaju «tradicionalnu»
versku zajednicu na Kosovu. Na primer, Radna grupa za nacrt zakona o pravnom
statusu verskih zajednica ne uključuje protestante.
Poglavari islamske, pravoslavne i katoličke zajednice pokušali su da podstaknu
toleranciju i mir na Kosovu, i u verskom i u političkom životu. Kosovski politički
lideri – uključujući zvaničnike Kosovske vlade i vođe političkih stranaka –
sve aktivnije javno pozivaju na toleranciju.
Odeljak IV. Politika Vlade Sjedinjenih Država
Vlada Sjedinjenih Država raspravlja o pitanjima verskih sloboda i nastoji da
promoviše nacionalnu i versku toleranciju na Kosovu. Zvaničnici Sjedinjenih
Država takođe održavaju bliske veze sa verskim poglavarima.
Od decembra 2000. godine, Vlada Sjedinjenih Država obezbeđuje značajna finansijska
sredstva za Radio Kosova i Metohije (Radio Čaglavica) koji se nalazi u manastiru
Gračanica i emituje program i na srpskom i na romskom jeziku. Svešteno osoblje
vladike Artemija vodi stanicu i emituje vesti, muziku, intervjue i emisije
iz kulture. Američke mirovne trupe u sastavu KFOR-a rade na prevenciji nacionalnog
i verskog nasilja na Kosovu i čuvaju verske objekte. Sjedinjene Države su aktivno
uključene u UNMIK, privremenu administrativnu misiju na Kosovu, čiji su ciljevi
da obezbedi mir, omogući povratak izbeglica i obnovu, osnove demokratske samouprave
i brigu za ljudska prava bez obzira na nacionalnu ili versku pripadnost. U
toku perioda na koji se odnosi ovaj izveštaj, Vlada Sjedinjenih Država je finansirala
delimičan pregled islamskih rukopisa na Kosovu da bi pomogla lokalnoj islamskoj
zajednici da sačuva svoje versko nasleđe.
Objavljeno 18. decembra 2003.
